تفسير شأن‏

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 197

اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِما انْتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الْجَبَرُوتِ؛

وَ اسْئَلُكَ بِكُلّ شَأنٍ وَحْدَهُ وَجَبَروتٍ وَحْدَها.

تفسير ادبى‏

«شأن» در لغت به معناى «حال» است و در اين جمله چون به خدا نسبت داده شده، به معناى «صفت» است. قرآن مى‏فرمايد:

«كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فى‏ شَأْنٍ»؛[1] پروردگار عالم در هر آنى [به واسطه صفتى و يا اسمى از اسماى مباركش‏] افاضه مى‏كند.

پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در ذيل اين آيه شريفه مى‏فرمايد:

«انْ يَغْفِرَ ذَنْباً وَ يُفَرِّجَ كَرْباً وَيَرْفَعَ قَوْماً وَ يَضَعَ آخَرينَ؛[2]

در كاربودنِ هميشگىِ خداوند آن است كه در هر آن، گناهى را مى‏آمرزد، غم و غصه‏اى را از بين مى‏برد و ملتى را عزيز و يا ذليل مى‏كند.»

«قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تْنزِعُ الْمُلكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِيدِكَ الْخَيْرُ انَّكَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ»؛[3] بگو: بارخدايا! تويى كه فرمان فرمايى، هر

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 198

كس را كه خواهى فرمان‏روايى بخشى و از هر كه خواهى فرمان روايى را بازستانى و هر كه را خواهى عزت بخشى و هر كه را خواهى خوارگردانى، همه خوبى‏ها به دست توست و تو بر همه چيز توانايى.

در اين جا از «شأن» صفات جمال اراده شده است؛ مثل رحمت و عنايت خاصه كه از طرف خداست.

«جبر» به معناى «اصلاح» و «جبروت» مبالغه در «جبر» است. به عبارت ديگر، كامل شدن نقص است. اما اصلاح «بضرب من القهر» يعنى بايد قهر و غلبه‏اى هم باشد، و در اين جا صفات جلال اراده شده است؛ مثل عظمت و سلطنت تكوينى پروردگار عالم.

انسان در سير و سلوكش استكمال پيدا مى‏كند و اين سير و سلوك بر اسماى جمال و جلال خدا وابسته است، و به واسطه افاضه حق مى‏تواند به جايى برسد كه درباره او آيه شريفه: «ثُمَّ دَنى‏ فَتَدَلّى‏ فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ اوْادْنى‏»[4] نازل شود.

پيغمبر اكرم در سير و سلوكش؛ يعنى در شب معراج به رحمت خدا نزديك شد و نزديكى او به مقدار دو طرف قيد بود يا حتى نزديك‏تر؛ يعنى بين او و احد به جز ميم ممكن فرق و جدايى نبود و به جايى رسيد كه جبرئيل به او گفت:

«وَ لَوْ دَنَوْتُ انْمُلَةً لا حْتَرَقْتُ.»[5]

بنابراين، رسيدن به مقصود و بقاى بعد از فنا برافاضه حق به واسطه اسماى جمال و جلالش وابسته است.

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 199

شرح عرفانى‏

عارف وقتى به اسما و صفات خدا توجه كند، و از كثرت به وحدت برود كم كم به مقام لقا و فنا رسيده است و درعالم وجود چيزى جز خدا، و شأن و جبروتى جز شأن و جبروت خدا نمى‏بيند، لذا در اين توجه مى‏گويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِما انْتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الْجَبَرُوتِ؛

خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به ذات مقدست قسم مى‏دهم؛ ذات مقدسى كه مستجمع جميع صفات جمال و جلال است.»

اين دعا فوق العاده دقيق است، زيرا به ما سلوك را ياد مى‏دهد. امام باقر عليه السلام به واسطه اين دعا از عالم كثرت، به عالم وحدت رفته و به مقصود رسيده است: از اين رو حضرتش مى‏گويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِما انْتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الْجَبَروت؛

خدايااز اول دعا تا اين جا اگر به كثرتى توجه داشتم ديگر مقام لقا و فنا است، مقام اين است كه بر دلم هيچ چيز و هيچ كسى جز تو حكومت ندارد.

اى خدا! تمام توجهم به ذات توست، به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به ذات مقدست قسم مى‏دهم؛ آن ذات مقدسى كه مثل رحمت، صفت جمال دارد و مثل جبروت، صفت جلال دارد.»

تذكر اخلاقى‏

قرآن بيش از بيست مورد به مقام فنا و لقا اشاره كرده است. اگر انسان سير و سلوك داشته باشد و رابطه‏اش با خدا محكم باشد و راهى را كه پيغمبر اكرم و ائمه اطهار عليهم السلام از طرف خدا تعيين كرده‏اند برود كم كم به جايى مى‏رسد كه بر دل او تنها خدا حكومت دارد و به هيچ چيز و هيچ كس جز خدا دل‏بستگى ندارد و ديگر در اين عالم معشوق و

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 200

مولايى جز خدا نمى‏بيند:

«اللَّهُ وَلِىُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ الَى النُّورِ»؛[7] خداوند، سرور كسانى است كه ايمان آورده‏اند، آنان را از تاريكى‏ها به سوى روشنايى به در مى‏برد.

«وَالَّذينَ كَفَروا اوْلِيائُهُمُ الطّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النّورِ الَى الظُّلُماتِ»؛[8] و كسانى كه كفر ورزيده‏اند سرورانشان طاغوت‏اند كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكى‏ها به در مى‏برد.

آرى، اگر حكومت خدا نباشد طاغوت‏ها، تخيل‏ها، وسوسه‏ها، اضطراب خاطرها، نگرانى‏هاو غم و غصه‏ها بر دل حكومت دارد و انسان از نور به ظلمت كشيده مى‏شود.

اگر كسى بخواهد به مقصود برسد و سكينه و وقار بر دل او حكومت داشته باشد بايد در سير و سلوك، خود را به مقام لقاى قرآن برساند. اگر به اين مقام رسيد قرآن مى‏فرمايد:

«الا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»[9] ديگر آن وقت سكينه و وقار دارد و نگرانى‏ها و غم و غصه‏ها از دلش رخت بر مى‏بندد و هيچ چيز جز خدا نمى‏تواند مقصود و مطلوب او باشد. اگر در اين دنيا اطمينان مى‏خواهى، اگر مى‏خواهى به مقصود برسى، بايد راه مشكل را بپيمايى؛ خارها و مشكل‏هاى زيادى بر سر اين راه است اما چاره‏اى جز پيمودن نيست، هم‏چنان كه خداى متعال مى‏گويد:

«الا انَّ اوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاهُمْ يَحْزَنونَ.»[10]